ათენის საწყისი პერიოდის სტრატეგია პელეპონესის ომში

(2006წ)

        (დღევანდელი გადმოსახედიდან ნაშრომში წარმოდგენილი ზოგიერთი მოსაზრება ჩემის აზრით, აშკარად  საჭიროებს გადახედვას;   გიორგი ანთაძე, 2010)

        ბერძნულ-სპარსულ ომებში სპარტამ და ათენმა თავი გამოიჩინეს როგორ ელინური სამყაროს ყველაზე ძლიერმა სახელმწიოფოებმა.მიუხედავად იმისა რომ ამ ომებში სახელი გაითქვეს სპარტელებმაც, სწორედ ათენი იყო ის ძალა რომელმაც საბოლოოდ შეაკავა    სპარსული ანექსია რეგიონში.სწორედ ათენელიბს გამარჯვებამ ზღვაზე სალამინთან საბოლოოდ განაპირობა სპარსეთის

მარცხი ამ ომში, რამაც მომავალში გამოიწვია მცირე აზიის და ხმელთაშუაზღვის ქალაქების გამოსვლა სპარსული ბატონობისაგან.ასეულობით ასეთი ქალაქი შეუერთდა ათენს და ჩამოაყალიბეს საზღვაო კავშირი რომლის ცენტრიც თავიდან კუნძულ დელოსზე მდებარეობდა.მისი თვითოეული წევრი იხდიდა შენატანს.თუმცა მალე კავშირის სალარო გადატანილ იქნა ათენში და კავშირის წევრები ფაქტობრივად ათენის ვასალებად იქცნენ და ფინანსური ნაკადებიც რომელიც საერთო სალაროში იგზავნებოდა ათენის კონტროლის ქვეშ მოექცა.ამ ქალაქებიდან ხდებოდა უმარავი სხვადასხვას რესურსების შემოტანა;მაგალითად, კავშირის წევრებს არ ქონდათ უფლება სადმე ათენის გარდა გაეტანათ რკინა.ნელ-ნელა ათენი იქცა ნამდვილ საზღვაო

ქვეყნად.ყოველივე ზემოთ ნათქვამმა განაპირობა ათენის პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული განვითარება.”საზღვაო ნაცია” სულ უფრო და უფრო ავიწროებდა ხმელეთის ხალხს.დემოკრატია , რომლის ეკონომიკურ საფუძველსაც ვაჭრობა და ათენის საზღვაო კავშირები წარმოადგენდა, განვითარებასთან ერთად ავტომატურად ავიწროვებდა ოლიგარქიას რომელიც ტრადიციულად მიწადმოქმედ მოსახლეობას ეყრდნობოდა. მას შემდეგ რას ათენი ფაქტობრივად ეგეოსის ზღვისა და აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვის მმართველად იქცა მმართველი დემოკატიული წრეების ინტერესი სწორედ დასავლეთით მათი გავლენის ზრდა იყო.

 მეორე მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ძალას წარმოადგენდა ე.წ. პელეპონესის კავშირი ოლიგარქიული სპარტას თაოსნობით.ამავე კავშირში შედიოდა მეგარა, კორინთო და ბეოტეა, ის ქალაქები რომლების გზაზე ედგნენ საბერძნეთის დასავლეთით გაფართოებას და ათენის ამ მცდელობაში სამართლიანად ხედავდნენ საფრთხეს თავინათი ეკონომიკური და პოლიტიკური ინტერესებისთვის.შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ეს ეკონმიკურ-პოლიტიკური დაპირისპირება, ორ სხვადასხვა ძალას შორის, გახდა მიზეზი პელეპონესის ომისა.

 ამ დროის ათენში მუდმივი დაპირისპირებოდა მიდიოდა დემოკრატიულ და ოლიგარქიულ ფრთებს შორის და ამ პოლიტიკურ დაპირისპირებებში ამა თუ იმ დაჯგუფების გამარჯვება, უმნიშვნელოვანეს ზეგავლენას ახდენდა ათენის საგარეო ურთიერთობებზე.თუმცა უნდა აღინიშნოს რომ სავაჭრო და ეკონომიკური ურთიერთობის განვითარება სწორედ დემოკრატიული ფლანგის დაწინაურებას უწყობდა ხელს და სწორედ დემოკრატების მართველობაში იყო ათენი ომის დაწყების დროს.საერთოდ, ქალაქის პოლიტიკური ცხოვრება და მასში მიმდინარე პროცესები აღმოჩნდა, ჩემის აზრით, გადამწყვეტი ამ ომის წარმოშობის მიზეზებსა და მიმდინარეობაში.

საინტერესო იქნება თუ გავეცნობით ზოგიერთ ცნობას ათენის შესახებ.სინამდვილესთან საკმაოდ მიახლოებული გამოთვლებით, ცნობილია რომ ათენის ჰეგემონიის ქვეშ მყოფ ტერიტორიაზე დაახლოებით 10-15 მილიონი ადამიანი ცხოვრობდა.უშუალოდ ათენში, ნავსადგურ პირეის ჩათვლით მოასხლეობის რიცხვი 235 ათას ადამიანს აღწევდა, თუმცა სრულუფლებიანი მოსახლეობა მხოლოდ  უმცირესობას წარმოადგენდა.ათენი საზღვაო სახელმწიფოს წარმოადგენდა, რომლის სიძლიერესაც განაპირობებდა მოკავშირეები,მონების ეკსპლუატაცია და ვაჭრობიდან შემოსული ფინანსები.
მის მაღალი ეკონომიკურ დოენესა და სამხედრო ძლიერებას სწორედ, ბერძნულ სამყაროში უძლიერესი ფლოტის არსებობა განაპირობებდა, სხვანაირად შეუძლებელი იქნებოდა იმ უზარმაზარი ტერიტორების გაკონტროლება, რომელიც ათენის ზეგავლენის ქვეშ იყო.სახმელეთო ჯარების ქვაკუთხედს ძველებურად ჰოპლიტები და მათი ფალანგა წარმოა-
დგენდა.თუმცა უნდა აღინიშნოს რომ სპარსული ომემბის პერიოდისგან განსხვავებით ეს ფალანგა უკვე პროფესიული ჯარისკაცებისგან შედგებოდა.ფინანსურ-ეკონომიკური ზრდის პირობებში სახელმწიფოს გაუჩნდა საშუალება დაექირავებინა ჯარისკაცი და შეიარაღებინა
თავისი ხარჯებით.ასევე განვითარება ჰპოვა მსუბუქად შეიარაღებულმა ქვეითთა ნაწილებმაც-პელტასტებმა, რომლის განვითარებასაც მიაწერენ ათენელთა დაქირავებული ჯარების სარდალს იფიკრატეს.
ომის დაწყების წინ ათენს გააჩნდა 16 000 ჰოპლიტი საველე ჯარში, 16 000 ათენის კედლის დასაცავად, ჯარისკაცთა მნიშვნელოვანი რაოდენობა გარნიზონებში, 1200 მხედარი, 1600 მშვილდოსანი და 300 ხომალდი (ტრიერა). თვითონ ათენი წარმოადგენდა ძნელად ასაღებ, კარგად გამარებულ სიმაგრეს, რომელსაც აკავშირებდა 7კმ-იანი კედლები პირეის ნავსადგურთან.კედლების საერთო სიგრძე ათენის გარშემო 26 კმ-ს აღწევდა.
ათენისგან განსხვავებით, სპარტა და პელეპონესის კავშირი ძირითადად სახმელეთო ჯარებს ეყრდნობოდა, რითაც რა თქმა უნდა Gგაცილებით აღემატებოდა ათენს.სწორედ სახმელეთო ჯარების სიძლიერე წარმოადგენდა სპარტისა და მისი მოკავშირეების მთავარ უპირატესობას.
პელეპონესის კავშირში შედიოდნენ ისეთი ძლიერი ქალაქები, როგორიც იყო კორინთო, იმ დროის ერთ-ერთი უმდიდრესი ქალაქი, რომელსაც თავისი საკმაოდ ძლიერი სახმელეთო ჯარები და ფლოტი ყავდა.ამ ქალაქებს განსაკუტრებით ფინანსური მნიშვნელობა ქონდა კავშირისთვის, რადგან სწორედ ფინანსები წარმოადგენდა პელეპონესის კავშირის მთავარ სისიუსტეს. რათქმაუნდა ორივე დაპირისპირებულ მხარეს შექმნილი სიტუაციის თავისებური ხედვა გააჩდა.

ატენელთა პოზიცია კარგად ჩანს მათი კერკირელებთან ურთიერთობით.კერკირა იყო ნეიტრალური ქალაქი, რომელსაც ათენელთა შემდეგ ყველაზე ძლიერი ფლოტი გააჩნდა.ათენმა მათთან თავდაცვით ხელშეკრულებას მოაწერა ხელი, რომლის მიხედვითაც, თუ კი, რომელიმე მხარეს თავსდაესხმებოდნენ მეორე მხარე კისრულობდა სამხედრო მხარდაჭერას.ათენელები დარწმუნებულები იყვნენ, რომ პელეპონესთან ომი ყველანაირ შემთხვევაში მოუწევდათ.მათი მზარდი სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები საჭიროებდა გაფართოებას, განსაკუთრებით კი დასავლეთით, რაც პირდაპირ უპირისპირდებოდა პელეპონესის კავშირში მყოფ ქალაქების ინტერესებს.აქედან გამომდინარე ათენელებმა ჩათვალეს, რომ კერკირელთა ძლიერი ფლოტის მოწინააღმდეგე ბანაკში გადასვლა მათვის წამგებიანი იქნებოდა.ასევე მათ ინტერესში იქნებოდა თუ კი კერკირა კორინთოსთან კონფლიკტში იქნებოდა, რაც ჯამში ორივე მხარის დასუსტებას გამოიწვევდა.რადგანაც ძლიერი კერკირას არსებობა ათენისთვის მისთვის საინტერესო დასავლეთის მიმართულებაზე კიდევ ერთი პოტენციური ზღუდე იყო.
უმთავრესი მიზეზი ომის დაწყებისა პელეპონესის კავშირისთვის ათენის სულ უფრო და უფრო მზარდი ძლიერება იყო, რომელიც უკვე ელადის დიდ ნაწილს აკონტროლებდა. სპარტაში კარგად ესმოდათ, რომ ათენის მთავრი ძალა მისი ფინანსები და ფლოტი იყო.აქედან გამომდინარე მათვის საჭირო იყო დროის მოგება, რადგან მოეძებნათ მოკავშირეები და ფინანსები სხვა ელინურ ქალაქებსა და თვით ბარბაროსებში კი.სწორედ ფიანასური საკითხი იყო სპარტელთა აზრით უმთავრესი.მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა დაეწყოთ უშუალო მოქმედებები. რაც შეეხება ომის უშუალო საბაბს,თუ კი ძველ ბერძენ ისტორიკოს თუკიკიდეს ვენდობით, შეიძლება ითქვას რომ ორი მოვლენა გახდა ასეთი საბაბი.პირველი, ათენელთა მიერ კერკირელთა ფპლოტის დახმარება კორინთოს წინააღმდეგ, რომელიც პელეპონესის კავშირის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წევრი იყო და ათენში თავისი ინტერესების საფრთხეს ხედავდა.მეორე საბაბი კი ათენელთა მიერ ჰალკიდიკისა და ბოტიკის აოხრება და ზოგიერთი ქალაქის დაკავება გახდა.ყოველივეს შედეგად დაიწყო ომი, რომელმაც 27 წელიწადს გასტანა დროებითი პაუზებით.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია, ათენელთა მაშინდელი წინამძღოლის, პერიკლეს მიერ შექმნილი ვითარების სტარატეგიული შეფასება.პერიკლეს აზრით, ათენის მთავარი სიძლიერე ფლოტში, ათენის კავშირში და ფინანსურ სიძლიერეში იყო.მისი აზრით, პელეპონესის კავშირი განიცდიდა ომის წარმებისთვის საჭირო სახსრების დიდ დანაკლის.მისი აზრით, იმ ხალხის ჯარს რომელიც ძირითადად მიწათმოქმედებით არის დაკავებული, არ შეუძლია ხანგრძლივი ბრძოლები აწარმოოს, მისი ტერიტორიისგან მოშორებით.თუ კი სპარტელთა აზრს გავიხსენებთ, ისინიც სწორედ სახსრების დანაკლის მიიჩნევდნენ თავიანთ უმთავრეს სისუსტედ.ამის გარდა, პერიკლეს აზრით, პელეპონესის კავშირს არ გააჩნდა ერთიანი მმართველობა, რაც გაართუელბდა მათ დროულ და პრინციპულ მოქმედებას.
Pპერიკლეს თქმით საჭირო, იყო მოსახლეობა გამაგრებულიყო ქალაქში და დაეთმო მოწები, რადგანც პელეპონესის კავშირი გაცილებით ძლიერი იყო ათენზე სახმელეთო ჯარებით და მატი რაოდენობით.თუკი სპარტა და მისი მოკავშირეები დაიწყებდნენ შეჭრას ათიკაში, მაშინ ათენელთა ფლოტი ბლოკადაში მოაქცევდა მათ პორტებს და ასევე მოაწყობდა ლაშქრობებს მათ მიწებზე, რასაც მისი აზრით, პელეპონესის გამოფიტვა უნდა მოჰყოლოდა.ათენელთა ფლოტის სიძლიერე, პერიკლეს აზრით ქმნიდა იმის წინაპირობას , რომ მათი მოწინააღმდეგე ვერ გაბედავდა ღია საზღვაო დაპირისპირებას.დაუშვებელი იყო, მისი თქმით სახმელეთო ბრძოლები, რადგანაც მარცხს შეიძლება გამოეწვია გართულებები ათენის კავშირის შიგნით, ხოლო ათენის სიძლიერე, კი სწორედ მის მოკავშირეებთან იყო  დაკავშირებული.
მოკლედ თუ შევაფასებთ ამ გეგმას, შეიძლება ითქვას რომ იგი არ ითვალისწინება აქტიურ მოქმედებეს მოწინააღმდეგის ცოცხალი ძალის წინააღმდეგ.იგი უფრო გათვლილი
იყო მოწინააღმდეგის ეკონომიკურ სისუსტესა და მისი წინააღმდეგობის ნების გატეხვაზე და ამის შედეგად პოლიტიკური მიზნის მიხწევაზე.რაც გულისხმობდა ჩემი აზრით, ათენის დომინირებული როლის შენარჩუნებას ელადაზე, ეკონომიკური და პოლიტიკური ზეგავლენის გაფართოებას და დასავლეთით მის დაუბრკოლებელ ექსპანსიას.ყოველივეს უკან კი  ალბათ ათენის დემოკრატიული მართველი წრეების სასიცოცხლო ინტერესები იდგა.

ამ სტრატეგიის წარუმატებლობის მიზეზებში შეიძლება გამოიყოს ჩემის აზრით რამდენი მნიშვნელოვანი მიზეზი.ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი იყო ათენში მიმდინარე შიდა პოლიტიკური დაპირისპირება ოლიგარქებსა და დემოკრატებს შორის, რაც როგორც ზემოთ აღვნიშნე ხშირად იწვევდა ცვლილებებს ათენის საგარეო პოლიტიკაში.პერილეს გარდაცვალების მერე, ათენმა რამდენჯერმა გადაუხვია მის სტრატეგიას რამაც ძალზე ცუდი შედეგები მისცა.დარღვეულ იქნა პერიკლეს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრინციპი-არ ეწარმოებინათ ამ ომის დროს დაპყრობითი ბრძოლები.ამის გარდა გაშვებულ იქნა რამდენიმე  ათენისთვის სასარგებლო, ზავის დადების ხელსაყრელი ვითარება.რადგან სხვა შემთხვევაში მოწინააღმდეგის დასამარცხებლად ათენი იძულებული უნდა გამხდარიყო სახმელეთო ბრძოლებშიც მიეღო მონაწილეობა და აეღო მოწინააღმდეგის ქალაქები, რაც მის ძალებს აღემატებოდა.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია სპარსელთა ფინანსური დახმარება, რომელიც პელეპონესის კავშირმა მიიღო ომის ბოლო ეტაპზე, რამაც საშუალება მისცა აეგო ფლოტი, თანაც ათენზე არცთუ ისე ნაკლები.ამით კი ფაქტობრივად ათენმა ის უპირატესობაც დაკარგა რაც მას ფლოტის სახით ქონდა.ყოველივეს თან ერთვოდა მუდმივი გართულებები მოკავშირეებთან.
მთლიანად ომი შეიძლება შეფასდეს როგორც, ორი განსხვავებული პოლიტიკურ-ეკონომიკური სისტემის დაპირისირება რეგიონში დომინირებისთვის.
მის საწყის ეტაპზე მიმდინარე მოვლენებმა მნიშვნელოვანი დაღი დაასვა მთლიანათ ომის მიმდინარეობას.ჩემის აზრით, რომ არა პერიკლეს სტრატეგია, რაც ალბათ სწორი ხედვა იყო იმჟამად შექმნილი ვითარებისა, ომი არ გახდებოდა ასე ხანგრძლივი.პერიკლეს სტრატეგიაში თავიდანვე იყო მოცემული დროის ფაქტორი, რადგან გეგმა არ ითვალიწინებდა პირდაპირ აქტიურ მოქმედებებს მოწინააღმდეგეზე.პოლიტიკური მიზანი უნდა მიხწეულ ყოფილიყო გარკვეული დროის მერე, მასშემდეგ რაც პერიკლეს გეგმით გათვალიწინებული ღონისძებები საჭირო შედეგებს მოიტანდა.ამის მერე კი ალბათ უნდა მომხდარიყო ათენისთვის სასურველი მშვიდობის დაფიქსირება ზავით.
Mმანამ სანამ ათენი პერიკლეს გეგმით მოქმედებდა საკმაო წარმატებებიც ჰქონდა.შემდგომ დაშვებულმა შეცდომებმა განაპირობეს ათენის მარცხი.
პელეპონესის ომმა უდიდესი როლი ითამაშა ასევე, ზოგადად მსოფლიო ისტრიაზე. 27 წლიანმა ომმა გამოფიტა და დაასუსტა ორივე დაპირისპირებული მხარე.ამან კი ხელი შეუწყო მისი მეზობლების გაძლიერებას, კერძოდ კი უპირველესი გახდა მაკედონია.ომის მერე სწორედ ეს ქვეყანა დაწინაურდა როგორც რეგიონის უპირველესი აქტანტი.რომ არა შიდა ომით დასუსტებული სპარტა და ათენი, ძნელი წარმოსადგენია, რომ მაკედონია ასე ადვილად შეძლებდა ბერძნული სამყაროს დომინირების მოპოვებას.
პელეპონესის ომის დასასრული, ჩემი აზრით, ფაქტობრივად ელინური კულტურისა და ისტორიის დასასრულის დასაწყისი გახდა.მსოფლიოში კი, სულ მალე დასაბამი მიეცა ახალ ერას, რომელსაც ალექსანდრე მაკედონელი და ელინისტური კულტურა დაერქვა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

*თუკიდიდე- პელეპონესის ომის ისტორია. მოსკოვი, ასტ. ჟგ. 1999

*სვეჩინი- სამხედრო ხელოვნების ევოლუცია. ტ-1-2, 2002

*ლაიდელ ჰარტი- სტრატეგია (სამხედრო ხელოვნების ენციკლოპედია), მოსკოვი 1999

*ევგენი რაზინი- სამხედრო ხელოვნების ისტორია , მოსკოვი 1999

*ალფრედ შტენცელი- საზღვაო ომების ისტორია , მოსკოვი 2000

*ჰანს დელბრუკი- სამხედრო ხელოვნების ევოლუცია , სანკტ-პეტერბურგი ტ-1-2, 2001